Nokkurs misskilnings hefur gætt þegar fjallað hefur verið um niðurstöður rannsóknar Hagstofu Íslands á útgjöldum heimila til matarkaupa í umræðu í fjölmiðlum síðustu daga. Af því tilefni vill Hagstofan árétta eftirfarandi atriði.
1. Í tengslum við umræðu í fjölmiðlum um frumvarp um breytingar á lögum um virðisaukaskatt hefur borið á þeim misskilningi að Hagstofan hafi haft aðkomu að gerð dæma sem reiknuð voru af Fjármála- og efnahagsráðuneyti til að meta áhrif fyrirhugaðra skattbreytinga á ráðstöfunartekjur heimila af ákveðinni gerð. Þær viðmiðunartölur um útgjöld heimila sem ráðuneytið miðar við eru reistar á áætlun þess. Einu tengslin við útgjaldarannsóknina er að gert er ráð fyrir að hlutur útgjalda til kaupa á mat- og drykk í hverju dæmi fyrir sig sé eins og háttar að meðaltali fyrir viðkomandi heimilisgerð í niðurstöðum RÚH. Niðurstöður um útgjöld sem ráðuneytið notar í hverju dæmi fyrir sig eru því ekki fengnar úr rannsókn Hagstofu Ísland á útgjöldum heimila heldur settar fram af ráðuneytinu. Niðurstöður RÚH eru öllum aðgengilegar á vef Hagstofu Íslands og Hagstofan er ekki ábyrg fyrir notkun annarra á þeim að hluta eða í heild.
2. Í umræðunni hefur einnig gætt þess misskilnings að Hagstofan reikni sérstök neysluviðmið en svo er ekki. Hagstofa Íslands kannar reglulega hver raunveruleg útgjöld heimila eru og nýtir þær niðurstöður meðal annars við gerð á grunni fyrir vísitölu neysluverðs. Rannsókn á útgjöldum heimila er athugun á raunverulegum útgjöldum heimila en þar er ekki lagt mat á hvað sé nauðsynleg framfærsla eða æskileg neysla. Eftirfarandi atriði gilda um rannsóknina:
- Rannsókn á útgjöldum heimilanna er úrtaksrannsókn sem mælir raunveruleg útgjöld heimila í landinu.
- Í rannsókninni er ekki metið hvort neysla heimilanna sé góð eða slæm eða hvort hún teljist nauðsynleg til framfærslu.
- Rannsóknin svarar því ekki hvernig útgjöld heimila eru fjármögnuð.
3. Í umræðunni undanfarið hefur nokkuð verið rætt um kostnað heimila við hverja máltíð. Í útgjaldarannsókn Hagstofu Íslands er ekki spurt um fjölda máltíða, en líklegt er að ef spurt væri um fjölda máltíða yrðu svörin afar mismunandi eftir gerð heimila og eftir þeim einstaklingum sem þátt taka. Þegar matarútgjöld eru skoðuð er mikilvægt að hafa í huga þá staðreynd að heimili kaupa gjarnan tilbúinn mat eða skyndibita eða neyta matar í mötuneytum vinnustaða eða í skóla. Til að meta heildarkostnað vegna matarútgjalda þarf að bæta kostnaði vegna veitinga- og kaffihúsa, skyndibita og mötuneyta við kostnað vegna innkaupa á matvælum í matvörubúðum. Upplýsingar um meðalkostnað einnar máltíðar er því ekki að finna í rannsókn á útgjöldum heimila.
4. Matarinnkaup heimila eru oft gerð í dagvöruverslunum. Þegar fjallað er um útgjöld í slíkum verslunum verður að hafa í huga að þar er selt ýmislegt annað en eingöngu matvörur og óáfengir drykkir. Þar fást t.d. heimilisvörur af ýmsu tagi eins og ljósaperur, eldhúsrúllur, kerti, grillkol, sápur og tannkrem. Stærri verslanir selja líka leikföng, bækur, fatnað og svo margt fleira. Þetta er mikilvægt að hafa í huga því heildarfjárhæð útgjalda í matvörubúðum er oft og iðulega hærri en heildarfjárhæð sem greidd er fyrir matvörur í sömu búðum og því eru heildarútgjöld í matvörubúðum ónákvæmt viðmið á matarkostnað. Í þeirri flokkun sem Hagstofan notar á neysluútgjöldum eru þessar vörur taldar með í útgjöldum á mismunandi stöðum.
Hagstofan hefur vegna umræðunnar undanfarna daga tekið saman algengar spurningar og svör um rannsókn á útgjöldum heimila. Þar er reynt að varpa ljósi á atriði sem vafist hafa fyrir í umræðunni um rannsóknina. Sérstaklega er þar fjallað um matarútgjöld heimila og hvernig þau eru flokkuð í rannsókninni.
Þá birtir Hagstofa Íslands nú einnig sérstakt minnisblað um Matarútgjöld heimila í útgjaldarannsókn Hagstofu Íslands sem útbúið var þann 13. október 2014.
Nýjustu útgáfa af rannsókn á útgjöldum heimila má finna á vef Hagstofunnar.